پس از درگذشت این فیلمساز، اخبار متفاوتی درباره این پروژه بزرگ تلویزیونی به گوش می‌رسید و هر بار هم آخرین خبرها حکایت از بلاتکلیفی تأمین‌ مالی این پروژه پرهزینه از سوی صدا و سیما داشت. بالاخره ساخت سریال به جمال شورجه واگذار شد تا  کارِ بر زمین مانده مرحوم سلحشور را به سرانجام برساند. در آخرین گفت‌وگویی که سال 97 با وی و پیش از بیماری‌اش داشتیم، شورجه گفته بود که پخش این سریال به سال 1400 می‌رسد، ولی  نه‌تنها پروژه از مرحله پیش‌تولید عبور نکرد که کارگردان کار هم گرفتار بیماری شد و برای حفظ سلامتی‌اش، ساخت این پروژه به فیلمساز دیگری محول شد. در چند روز اخیر انتشار اخباری مبنی بر کارگردانی سریال حضرت موسی(ع) توسط ابراهیم حاتمی‌کیا، واکنش‌های مختلفی را در پی داشته است.

سعید الهی، کارشناس فرهنگ و رسانه و مجری و سردبیر برنامه تلویزیونی «افق سینما» در توییتی به طور دوپهلو در این باره نوشت: «سریال حضرت موسی(ع) بیش از آنکه ترسیم پرتره از یک شخصیت باشد، وجه استراتژیک و کاملاً هدفمندی را به لحاظ سیاسی و اعتقادی دنبال می‌کند. بی‌شک حاتمی‌کیا با توجه ویژه به انحراف قوم یهود و چگونگی شکل‌گیری تفکر صهیونیسم از اکنون لرزه بر اندام حاکمان خبیث تل‌آویو خواهد انداخت».

سینماپرس که وابسته به جامعه اسلامی هنرمندان است، در توضیح این توییت نوشت «به نظر می‌رسد سعید الهی با توجه به روحیات، تحقیقات و فیلم‌نامه ضدصهیونیستی مرحوم سلحشور، تلاش کرده است با کنایه‌ای به ابراهیم حاتمی‌کیا، او را در مسیر بازنویسی فیلم‌نامه، متوجه وفاداری‌اش به اهداف ضدصهیونیستی نویسنده اصلی سریال یعنی مرحوم سلحشور کند و ضمن یادآوری ماهیت استراتژیک این سریال، کارگردان جدید اثر را نسبت به خطر دور شدن از تولید اثری با محتوای ضدصهیونیستی و بر بستر درامی تاریخی و در غلتیدن به زرق و برق‌های تکنیکی و افتادن در دام بیگ‌پروداکشنی مبتنی بر آموزه‌های تورات تحریف شده بر حذر دارد. اگرچه این پیام کوتاه بیشتر دربرگیرنده وجه انگیزشی برای حاتمی‌کیاست، اما احساس می‌شود با توجه به برخی روحیات این فیلمساز کشورمان به خصوص در فیلم‌هایی چون چ، گزارش یک‌ جشن و یا حتی موج مرده و خاکستر سبز این نگرانی وجود دارد که وی در سریال حضرت موسی(ع) چندان قائل به ادامه مسیر فرج‌الله سلحشور نباشد. با این توصیف باید منتظر ماند تا در روزهای آینده ابراهیم حاتمی‌کیا نظر نهایی خود را برای تولید این فیلم به تهیه‌کنندگی سیداحمد میرعلایی و فیلم‌نامه اولیه مرحوم سلحشور اعلام کند». در ادامه با دو منتقد سینما و تلویزیون که نظرات متفاوتی درباره کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا در پروژه حضرت موسی(ع) دارند گفت‌وگو کردیم تا بررسی کنیم این فیلمساز صاحبنام و موفق سینما، در سومین پروژه تلویزیونی خود موفق خواهد بود یا نه.

هر هنرمندی، عرصه‌ای دارد

پوریا ذوالفقاری، منتقد سینما و تلویزیون، با بیان اینکه پروژه حضرت موسی(ع) یک سریال تاریخی درباره یک شخصیت واقعی است، به خبرنگار ما می گوید: ابراهیم حاتمی‌کیا سریال‌ساز موفقی نبوده و کار تاریخی هم نساخته است. تنها کاری که درباره یک شخصیت واقعی ساخته، فیلم «چ مثل چمران» بوده آن کار هم موفق نبوده است. همان‌طور که داوود میرباقری تجربه‌های موفقی که در تلویزیون داشت، وقتی در فیلم «مسافر ری» به سینما آورد، موفق نبود. به نظرم هر هنرمندی، عرصه‌ای دارد و این به معنای نقطه‌قوت یا نقطه ضعف نیست.

وی ادامه می‌دهد: این اشتباه در مورد حاتمی‌کیا هم دارد اتفاق می‌افتد، یعنی زمین بازی این فیلمساز اصلاً تلویزیون نیست. ضمن اینکه سریال‌هایی که او ساخته و موفق نبوده، موضوع روز بوده و پروداکشن بزرگی نداشته است. کارگردان سینما معمولاً برای 4 تا 6 ماه برنامه‌ریزی دارد، ولی وقتی پروژه بیشتر از یک سال طول می‌کشد، دقت در جزئیات کم می‌شود. کاری در وسعت پروژه «حضرت موسی(ع)» تماماً پروداکشن است و احتمالاً حضرت موسی(ع) را در مقاطع مختلف زندگی می‌بینیم، بی‌دقتی در جزئیات را ببینیم، چون حاتمی‌کیا فیلم تاریخی نساخته، در سریال‌سازی هم موفق نبوده و حتی فیلمی که درباره شخصیت «چمران» بوده هم فیلم خوبی نشده و به این دلایل گزینه خوبی برای کارگردانی پروژه « حضرت موسی(ع)» نیست. 

ذوالفقاری درباره احتمال انصراف حاتمی‌کیا از این پروژه  خاطرنشان می‌کند: به نظرم اگر کار از پیش‌تولید عبور کند و به مرحله فیلم‌برداری برسد، حاتمی‌کیا می‌ماند، ولی پروسه پیش‌تولید خیلی زمانبر است. درباره این پروژه چند سال است که حرف زده می‌شود، ولی به نظر می‌رسد پیش‌تولید دو، سه ساله‌ای در پیش است. اگر آقای حاتمی‌کیا در مرحله پیش‌تولید، پای کار بماند برای فیلم‌برداری هم می‌ماند، ولی بعید می‌دانم طاقت بیاورد، چون او، آدم سر صحنه بوده است و معمولاً هر دو سال یک فیلم ساخته است، ناگهان چند سال از تولید فیلم دور بماند و قرار باشد که کارهای دفتری مقدمات پیش‌تولید را انجام بدهد، با روحیه‌اش سازگار نیست و بعید می‌دانم این پروژه با حاتمی‌کیا پیش برود. احتمالاً تغییراتی در حوزه تولید و تهیه‌کننده اتفاق خواهد افتاد یا اینکه حاتمی‌کیا، رفیق نیمه راه می‌شود.

ضعف تلویزیون در تربیت نیرو

این منتقد و روزنامه‌نگار با بیان اینکه در چند دهه اخیر، تلویزیون برنامه‌ای برای تربیت کارگردان‌های تاریخ‌سازی همچون داوود میرباقری نداشته است، می‌گوید: این‌ها جزو ضعف کمبود نیرو است، چون نیروهایی زیر دست کارگردان‌های معدود تلویزیون که آثار خوب ساخته‌اند، تربیت نشده‌اند. وقتی پروژه حضرت موسی(ع) به جمال شورجه هم واگذار شد، خوشبین نبودم، چون ایشان هم سریال تاریخی نساخته است.

ذوالفقاری ادامه می‌دهد: کارهایی که حسن فتحی با حسن بشکوفه (تهیه‌کننده) داشته کارگردانی را حسن فتحی کرده است، چون آقای بشکوفه در مقام تهیه‌کننده طی دوران کاری‌اش، اصلاح برآوردی برای پروژه نداشته است. چند تهیه‌کننده مثل آقای بشکوفه داریم؟ اینکه تربیت نیرو نکردیم خیلی غم‌انگیز است.

وی با بیان اینکه کارگردان‌های باتجربه‌ای که سن آن‌ها بالا رفته، حوصله کمتری برای کار اجرایی دارند، عنوان می‌کند: این مورد فقط درباره یک جریان خاص مطرح نیست. همان‌قدر که چشمم از سریال «حضرت موسی(ع)» ابراهیم حاتمی‌کیا آب نمی‌خورد، از سریال شبکه نمایش‌خانگی «داستان جاوید» بهمن فرمان‌آرا هم آب نمی‌خورد. اینکه کارگردانی در سن حدود 80سالگی  بخواهد نخستین سریالش را بسازد، جواب نمی‌دهد!

وی در پایان یادآور می‌شود: بیشتر فیلم‌سازان ما وقتی بودجه خوب در اختیارشان قرار گرفته، بیگ‌پروداکشن‌های هالیوودی ساختند و نیامدند فیلمی شبیه «روز واقعه» بسازند. در واقع فیلم‌ها را گرانقیمت ساختند، ولی در اکران و جشنواره‌های بین‌المللی موفق نبودند، فکر نمی‌کنم که سرنوشت متفاوتی هم در انتظار سریال «حضرت موسی(ع)» باشد.

اهمیت نقش مشاوران و دستیاران

احسان سالمی، منتقد سینما و تلویزیون، نظر دیگری دارد. او درباره اینکه احتمال کنار کشیدن ابراهیم حاتمی‌کیا از پروژه حضرت موسی(ع) در آینده محتمل است، به خبرنگار ما می‌گوید: بعید می‌دانم کارگردان تغییر کند بلکه بحث تغییر تهیه‌کننده جدی‌تر است، اینکه تهیه‌کنندگی کار به سازمان اوج سپرده شود. با توجه به اینکه پروژه، بزرگ و پرهزینه است، احتمالاً صدا و سیما برای تأمین منابع مالی با مشکل مواجه شود و ناچار می‌شود از مجموعه‌های بیرونی همچون سازمان اوج کمک بگیرد، ولی اینکه تهیه‌کنندگی کار را به صورت کامل به این سازمان واگذار کند، بعید است، چون سریال «حضرت موسی(ع)» جزو پروژه‌های الف ویژه سازمان صدا و سیماست و احتمالاً همکاری مشترکی بین سازمان اوج و صداوسیما انجام خواهد شد.

وی درباره کارگردانی کار که به حاتمی‌کیا سپرده شده، توضیح  می‌دهد: با توجه به علقه‌ای که میان مرحوم سلحشور و آقای حاتمی‌کیا وجود داشت و علاقه‌ای که ایشان برای داشتن یک کار قرآنی در کارنامه کاری‌اش دارد، احتمالاً پروژه را به سرانجام می‌رساند. ضمن اینکه پروژه‌های قرآنی اعتقاد واقعی و خلوص‌نیت می‌خواهد و با توجه به شخصیتی که از حاتمی‌کیا می‌شناسیم، سپردن کار به این فیلمساز امیدوارکننده است، ولی تجربه ایشان در کارهای تاریخی کم بوده که در اینجا نقش مشاوران و دستیاران کارگردان اهمیت پیدا می‌کند که باید تجربه کار تاریخی داشته باشند.

وی درباره اینکه آیا حاتمی‌کیا روایت خودش را در این پروژه خواهد داشت یا روایت مرحوم سلحشور را، می‌گوید: به نظرم همین که آقای حاتمی‌کیا کار را برعهده گرفتند، اخباری مبنی بر بازنویسی فیلم‌نامه منتشر شد که قرار است مطابق با نگاه و زاویه‌دید خود کارگردان باشد. فکر می‌کنم شاکله اصلی مرحوم سلحشور مدنظر خواهد بود و تغییری در آن ایجاد نمی‌شود، اما نوع روایت به شیوه ابراهیم حاتمی‌کیا خواهد بود تا  مهر و امضای این فیلمساز پای کار باشد.

حاتمی‌کیا، روایت روز دارد

به باور این منتقد و روزنامه‌نگار، حاتمی‌کیا سعی می‌کند با نگاه به موضوعات روز، فیلم بسازد و توضیح می‌دهد: این کارگردان سعی دارد حرف روز بزند و حتی در فیلم «چ» نیز همین رویه را پیش می‌گیرد. سریال حضرت موسی(ع) هم قصه‌ای تاریخی را روایت می‌کند، اما حاتمی‌کیا از دل آن حرفی برای مسائل روز جامعه ایرانی و جامعه جهانی درمی‌آورد، چون این پروژه همچون سریال «حضرت یوسف» نگاه جهانی دارد تا سفیر فرهنگی جمهوری اسلامی به کشورهای منطقه باشد.

سالمی اضافه می‌کند: خصلت آدم‌های صاحب‌سبک این است که آثارشان می‌تواند افراد مختلفی را درگیر کند،عده‌ای دوستش دارند و عده‌ای مخالفش هستند.

وی با بیان اینکه دو سریال تلویزیونی حاتمی‌کیا جزو آثار ضعیف او در کارنامه کاری‌اش بوده است، خاطرنشان می‌کند: کیفیت این دو از معدل سریال‌سازی تلویزیون، اگر بالاتر نباشد، پایین‌تر هم نبوده است. این نگرانی وجود دارد که آقای حاتمی‌کیا در یک پروژه تاریخی که زمانبر است و با توجه به بیگ‌پروداکشن بودن کار، زحمات بیشتری دارد، چقدر صبر و حوصله به خرج می‌دهند. در اینجا نقش مشاوران و دستیاران پررنگ می‌شود تا بتوانند فشار را برای کارگردان کمتر کنند. امیدوارم این پروژه به سرانجام خوبی برسد. آقای حاتمی‌کیا به همه این‌ها فکر کرده که کارگردانی پروژه را قبول کرده است. اگر این سریال موفق باشد موجب سرافرازی جریان انقلاب اسلامی و رسانه نظام می‌شود.